در یک تعریف ساده، فضاهای فرهنگی به مجموعه‌ای از اماکن، بناها و عناصر کالبدی گفته می‌شود که در آنها فعالیت فرهنگی اعم از آفرینش، تولید، توزیع، عرضه و مصرف محصولات فرهنگی و هنری به طور مستمر و یا متناوب صورت می‌گیرد.
این فضاها را با توجه به نوع عملکرد آنها می‌توان در عناوین زیر تقسیم‌بندی کرد:
- اماکن مقدس
حرم های اهل بیت (ع)، امامزاده ها و بقاع متبرکه که محل برقراری ارتباطات معنوی و پیوند های دینی و مذهبی است از جمله فضاهای فرهنگی محسوب می شوند برای مثال آستان مقدس امام رضا (ع) از مهم‌ترین فضاهای فرهنگی دنیاست. حرم حضرت شاه چراغ (ع) در شیراز ، حرم حضرت فاطمه معصومه در شهر مقدس قم و حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری از این دست می باشند. در مقیاس کوچک‌تر امامزاده سلطانعلی در مشهد اردهال است. مراسم «قالیشویان مشهد اردهال» به عنوان میراث ناملموس در فهرست میراث بشری در یونسکو به ثبت رسیده است. این مراسم بازنمود یکی از کهن‌ترین رفتارهای فرهنگی است.
- مزارات
در ایران و اغلب کشورهای مسلمان مزارات مفاخر و مشاهیر و بزرگان علم و دین به مثابۀ فضای فرهنگی است. (مانند حافظیه، سعدیه، آرامگاه فردوسی، ابن سینا، باباطاهر، گورستا ظهیرالدوله در تهران، دارالسلام در شیراز و …).
- .
- اماکن تاریخی و طبیعی
- (مانند تخت‌جمشید، میدان نقش‌جهان، پل‌های اصفهان، و … ). مثلاً در اصفهان سنتی وجود دارد که مردم در روز خاصی از هفته، زیر پل خواجو گرد می‌آیند و مشاعره و آوازخوانی می‌کنندو این سنت در روزهای جمعه در مقبرۀ باباطاهر همدان جاری است.
- اماکن مذهبی
مانند مساجد، مصلی‌ها، حسینیه‌ها، تکایا، سقاخانه‌ها، خانقاه‌ها و مانند آن که محمل برگزاری مراسم و آیین‌های مذهبی است.
- نمایش و تئاتر
ـ سالن‌هاي نمايش و تئاتر
ـ سالن‌هاي تمرين
- سينما
ـ سالن‌هاي نمايش فيلم تا ۲۴۰ صندلي
ـ سالن‌هاي نمايش فيلم تا ۶۰۰ صندلي
ـ سالن‌هاي نمايش فيلم از ۶۰۰ صندلي به بالا
- آتليه‌هاي هنري
- (نظير كارگاههاي نقاشي، آتليه‌هاي عكاسي، مجسمه‌سازي و صنايع دستي و هنرهاي سنتي)
- نگارخانه‌ها، گالري‌ها و نمايشگاه‌ها
- آمفي‌تئاتر
- (فضاي روباز برای برگزاري مراسم و نمايش و اجرا)
- سالن اجتماعات
- (فضاي بسته جهت برگزاري مراسم به مناسبت‌هاي مختلف، جشن‌ها، سخنراني و سمينار، نمايش فيلم، اجراي موسيقي، همايش‌ها و ديگر عملكردهاي اجتماعي)
- فضاي باز و بزرگ شهري
- مانند میدان‌ها و نوروزگاه‌ها که برای گردهم آيي‌ها، برگزاري مراسم آييني و مذهبي، جشن‌هاي ملي و فرهنگي مورد استفاده قرار می‌گیرند. میدان نقش جهان اصفهان یکی از شناخته‌شده‌ترین فضارهای فرهنگی شهری است.
- تالار موسيقي
- استوديوهاي هنري و تخصصي موسيقي و فيلم
- (نظير استوديو فيلمسازي، شهرك سينمايي، لابراتوار ظهور فيلم و استوديوي صداگذاري و استوديوي ضبط موسيقي)
- موزه
- (نظير انواع موزه‌هاي هنري، تاريخي، باستان‌شناسي، علوم و فناوري، مردم شناسي)
- فروشگاه‌هاي مرتبط با فرهنگ و هنر
ـ فروشگاه محصولات و خدمات فرهنگي و هنري ( نظير كتابفروشي، عكاسي، فروش كالاهاي هنري مانند تابلو، مجسمه، عكس، پوستر، عتيقه، فروش نوار، محصولات چند رسانه ای، و كليه نرم‌افزارهاي فرهنگي و هنري و آموزشي، فروش محصولات صنايع دستي و هنرهاي سنتي)
ـ فروشگاه مواد و ابزار و آلات فرهنگي و هنري (نظير فروش ابزارها و مواد اوليه نقاشي، مجسمه‌سازي، سفالگري، آلات موسيقي، مواد اوليه ظهور و ثبوت عكس و ابزارها و مواد صنايع دستي و هنرهاي سنتي)
ـ فروشگاه تجهيزات هنري صوتي و تصويري (نظير فروش تلويزيون، ويدئو، دوربين‌هاي عكاسي و فيلمبرداري، دستگاه پخش لوح های فشرده، انواع پروژكتورها)
ـ فروشگاه خدمات الكترونيك رايانه‌اي و شبكه ( نظير فروش موبايل، كامپيوتر، سخت‌افزارها)
ـ عمده‌فروشي‌ها و انبارها و مراكز توزيع محصولات فرهنگي و هنري
- دفاتر خدمات فرهنگي و هنري
ـ دفاتر خدماتي اداري (عمومي؛ نظير ادارات خدماتي فرهنگي و هنري وابسته به دولت، نهادهاي دولتي و شهرداري)
ـ دفاتر خدماتي تجاري (خصوصي؛ نظير دفاتر طراحي و تبليغات، دفاتر اطلاعات و خدمات گردشگري)
- فرهنگسراها و مراكز فرهنگي و هنري
- (شامل كليه فضاهاي فرهنگي مرتبط با توليد، ترويج، آموزش و پژوهش و ارائه و اجرا)
- مجتمع‌هاي خدماتي، تجاري، تفريحي و فرهنگي
- ( نظير ساختمانهاي انتفاعي با عملكردهاي توامان واحدهاي تجاري عموي، واحدهاي مختلف خدماتي و فضاهاي نمايش و اجرا و آموزشي. احداث اين مجتمع‌ها موجب همنشيني و مجاورت كاربريهاي خدماتي و تجاري نظير تفريحي، گردشگري و ورزشي با فعاليت‌هاي مرتبط با فرهنگ و هنر مي‌شود كه دربرگيرنده رونق و تقويت فضاهاي فرهنگي و هم‌افزايي در حوزه‌هاي مختلف عملكردي است).
- مكان‌هاي تفريحي، ورزشي همگاني
- (فضاهاي باز ورزشي نظير میدان‌های چوگان، زمين‌هاي بازي فوتبال، واليبال، بسكتبال، اسكيت، تنيس، پينگ‌پونگ، استخر شنا كه معمولا همجوار با پارك‌ها و بوستانها ساخته مي‌شوند).
- مكان‌هاي تفريحي، پذيرايي، گردشگري
- (فضاهاي باز و بسته نظير باشگاه‌ها و مجموعه‌هاي ورزشي، شهربازي، كافي‌شاپ‌ها و كافي‌نت‌ها، گيم‌نت‌ها، اغذيه‌فروشي‌ها، رستوران‌ها، مهمانسراها، مسافرخانه‌ها، هتلها، اقامتگاههاي موقت و كمپينگ‌ها) قهوه‌خانه‌ها، گذرها، و …
- مؤسسات پژوهشي فرهنگي وهنري
- كانونهاي فرهنگي پرورشي كودكان و نوجوانان (دولتي و عمومي)
- كتابخانه‌هاي عمومي و تخصصي
- آموزشگاههاي هنري و رشته‌هاي تخصصي مرتبط
- (نظير كلاسهاي آزاد نويسندگي، مترجمي و ويراستاري، كلاسهاي آزاد خبرنگاري و رشته‌هاي مرتبط با مطبوعات، كلاسهاي آموزش آزاد سينمايي و تئاتر، كلاسهاي آموزش آزاد مرتبط با ميراث فرهنگي، كلاسهاي آزاد نقاشي و مجسمه‌سازي، موسيقي، عكاسي و هنرهاي سنتي و ديگر رشته‌هاي تخصصي مرتبط با هنر، كلاسهاي اَموزش آزاد ورزشي، خدمات گردشگري و كليه رشته‌هاي تخصصي علمي و كاربردي)
- تشكل‌هاي صنفي و حرفه‌اي و غير دولتي
- (تشكل‌هاي اصناف و حرف و پيشه اعم از تجاري، فني، تخصصي، علمي، فرهنگي و هنري)
- آرشيو‌ها و مراكز اسناد و اطلاعات فرهنگي و هنري
- مراكز و مؤسسات راديويي و تلويزيوني و ماهواره‌اي و رسانه‌هاي محيطي
- (نظير مراكز پخش راديويي، تلويزيوني، ايستگاه‌هاي تقويت‌كننده، ايستگاه‌هاي ماهواره‌اي و آنتن‌ها)
- مؤسسات نشر و چاپ
- (نظير مؤسسات مطبوعاتي، دفاتر نشريه اعم از كتاب، روزنامه، مجله، نشريه و نرم‌افزار)
- صنايع انتشاراتي
- ( نظير ليتوگرافي، چاپخانه و مراكز صحافي)
- كارگاههاي توليد صنايع خلاق و فرهنگي
- صنايع فرهنگي و هنري كه امروزه تحت عنوان «صنايع خلاق» شناخته مي‌شود، ريشه در خلاقيت فردي دارند و شامل آن صنايعي است كه به طور محسوس يا نامحسوس داراي خروجي‌هاي هنري و خلاق هستند. اين صنايع دربرگيرنده مهارتها و استعداهايي است كه واجد پتانسيل توليد ثروت و درآمد از طريق توليد كالاها و خدمات دانش‌پايه‌اي است كه داراي مفهوم و محتواي فرهنگي و اجتماعي هستند، نظير تكثير فيلم و نوار و كليه نرم‌افزارهاي فرهنگي و هنري و آموزشي و تفريحي، توليد ابزار آلات موسيقي، شهرك سينمايي، طراحي صحنه‌هاي تئاتر و سينما، طراحي نرم‌افزارها، طراحي مد لباسهاي مرتبط با تئاتر و سينما، و طراحي و توليد و تكثير كليه محصولات مرتبط با فرهنگ و هنر
|
عناصر مقياس |
فضاهاي
مذهبي |
مجتمع‌هاي فرهنگي | مراكز و راسته‌ها | كتابخانه‌ها | موزه‌ها | گالري‌ها | سينما | تئاتر | تالار موسيقي | فرهنگسراها
و خانه‌فرهنگ |
| ملي ـ فراملي | مصلي و
ميادين‌شهر مرقدها و بار‌گاه‌ها |
مجتمع‌هاي فرهنگي اسلامي و جهاني | مركز نمايش‌هاي سنتي و آييني اقوام و ملل | كتابخانه‌هاي تخصصي | موزه‌هاي ملي
آزاد و عمومي |
گالري ملي هنر | مجتمع ملي جشنواره‌اي | مجموعه
تئاتر ملي |
تالار
موسيقي ملي |
مجتمع‌هاي فرهنگي |
| شهري و كلان‌شهري | مصلي و
ميادين شهر مسجد جامع زيارتگاه گورستان |
كاخ‌ها و فضاهاي باز رويدادها | مراكز
و راسته‌هاي ويژه |
كتابخانه‌هاي عمومي | موزه‌هاي شهري تخصصي
و مفهومي |
مجموعه‌هاي نمايشگاهي | مجتمع‌هاي
سينمايي بزرگ |
سالن‌هاي
تئاتر شهري |
تالارهاي موسيقي شهري | مجتمع‌هاي فرهنگي و هنري و ورزشي |
| حوزه‌اي و منطقه‌اي | مسجد جامع
ميادين حسينيه زيارتگاه |
فضاهاي باز و عرصه‌هاي عمومي و سالن‌هاي اجتماعات | مراكز
و راسته‌هاي شهري |
كتابخانه‌هاي اختصاصي | موزه‌هاي شهري ويژه | گالري‌هاي اختصاصي | مجتمع‌هاي سينمايي متوسط | سالن‌هاي
تئاتر حوزه‌اي |
سالن‌هاي موسيقي | فرهنگسراها |
| كلان‌محله‌اي | مسجد
تكيه حسينيه امامزاده |
مجتمع‌هاي فرهنگي ـ هنري تجاري و خدماتي | مجتمع‌هاي خدماتي، فرهنگي تجاري، تفريحي ورزشي | كتابخانه‌هاي جامع | موزه‌هاي محلي
و اختصاصي |
گالري‌هاي خصوصي | مجتمع‌هاي سينمايي كوچك | آمفي تئاترها
با تهويه طبيعي |
آمفي تئاترها
با تهويه طبيعي |
خانه‌هاي
فرهنگ |
| محله‌اي | شبستان
سقاخانه و تكيه امام‌زاده‌هاي موجود
|
مجموعه‌هاي مراكز محله‌اي | حياط و فضاي باز عمومي و ميدانگاهي محله | قرائت‌خانه‌ها | موزه‌هاي
شخصي و خصوصي |
گالري‌هاي خصوصي | سالن‌هاي چندمنظوره | سالن‌هاي چندمنظوره | سالن‌هاي چندمنظوره |
سراي محله |
